ภัณฑารักษ์ (Curator)
By : Pattarakorn Vorathanuch
ภัณฑารักษ์ คือ ตำแหน่งเจ้าหน้าที่ดูแลพิพิธภัณฑ์หรือนิทรรศการ เป็นตำแหน่งสำคัญและต้องมีความรับผิดชอบสูง ทั้งในแง่บริหารและปฏิบัติการ หน้าที่ภัณฑารักษ์สำหรับงานแสดงพิพิธภัณฑ์หรือนิทรรศการ นอกจากจะต้องมีพื้นฐานในเรื่องประวัติศาสตร์หรือเนื้อหาที่ใช้จัดแสดงแล้ว ยังจำเป็นต้องอาศัยความรู้ในการจัดการพิพิธภัณฑ์ การออกแบบการจัดแสดง เพื่อให้ความรู้ที่ต้องการสื่อกลายเป็นเรื่องราวที่น่าสนใจ นอกจากนี้ควรต้องมีความรู้เรื่องการผลิตสื่อ และการเลือกใช้สื่อในการจัดแสดงอีกด้วย
ตำแหน่งเจ้าหน้าที่ดูแลพิพิธภัณฑ์หรือนิทรรศการ รวมถึงการดูแลวัตถุจัดแสดง เป็นคนที่อยู่ตรงกลางระหว่างสถาบันที่ทำงานด้วยกับผู้เข้าชม ทำหน้าที่เป็นคนเชื่อมองค์ความรู้และการสื่อสารไปสู่สาธารณะ เป็นอาชีพที่น่าจับตามองในอนาคตอันใกล้ เนื่องจากมีความสัมพันธ์กับอัตราการเติบโตของเมืองที่มีแนวโน้มว่าจะเติบโตรวดเร็วมากขึ้นเรื่อยๆ
หลายเมืองไม่จำเป็นต้องเป็นเมืองใหญ่ เริ่มให้ความสนใจกับอัตลักษณ์ของตนมากขึ้น การสร้างพิพิธภัณฑ์ถือเป็นหนึ่งในวิธีที่ช่วยรักษาและเผยแพร่อัตลักษณ์ของตนได้อย่างยั่งยืน ดังนั้น ภัณฑารักษ์ จึงไม่ใช่แค่ผู้ดูแลพิพิธภัณฑ์หรือนิทรรศการอย่างที่หลายคนมักเข้าใจ หากแต่เป็นผู้ถ่ายทอดอัตลักษณ์ เรื่องราวของพิพิธภัณฑ์หรือนิทรรศการนั้นๆ อย่างถูกต้อง และมีประสิทธิภาพ สามารถออกแบบวิธีการถ่ายทอดเรื่องราวได้อย่างสร้างสรรค์
ในต่างประเทศนั้นได้ให้ความสนใจและให้ความสำคัญกับอาชีพภัณฑารักษ์มาก คนที่จะมาเป็นภัณฑารักษ์ต้องจบการศึกษาทางด้านนี้โดยเฉพาะ ไม่ใช่แค่จ้างใครก็ได้เข้ามาดูแลพิพิธภัณฑ์ ขณะที่ประเทศไทยอาชีพนี้อาจยังไม่ได้รับความนิยมมากนัก แต่ในอนาคตถือเป็นอีกหนึ่งอาชีพที่กำลังมาแน่นอน เพราะประเทศไทยมีพิพิธภัณฑ์อยู่ทั่วทุกหัวระแหง แต่พิพิธภัณฑ์ที่กล่าวมานั้นมักเป็นพิพิธภัณฑ์ที่ไม่มีชีวิต เป็นพิพิธภัณฑ์ที่จัดแสดงวัตถุโบราณเพียงอย่างเดียว ผนวกกับการบริหารจัดการที่ยังขาดองค์ความรู้ ทำให้เมืองไทยยังขาดภัณฑารักษ์อีกมากมาย
ทักษะและบุคลิกที่ดีของคนที่เหมาะจะเป็นภัณฑารักษ์
ควรเป็นคนที่มีลักษณะนิสัยช่างสังเกต ชอบวิเคราะห์ วิจารณ์และควรมีทัศนคติในแง่ดี ไม่ปิดกั้นข่าวสาร ชอบและหลงใหลในงานศิลปะ รักการอ่าน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในกระบวนการคิดสร้างสรรค์ธีม แนวคิด หรือสังเคราะห์เนื้อหาให้กลายเป็นประเด็นที่น่าสนใจ ต้องเป็นคนไม่หยุดนิ่ง เห็นทุกเรื่องรอบตัวเป็นเรื่องสนุก ต้องติดตามข่าวสารรอบด้าน และที่สำคัญควรมีทักษะในการสื่อสารที่ดี และมีมนุษย์สัมพันธ์ดีเยี่ยมด้วย
สายงานการทำงานของภัณฑารักษ์
ด้วยกระบวนการทำงานของโลกเปลี่ยนไป สายงาน และหน้าที่ตำแหน่งงานของภัณฑารักษ์ จึงมีบทบาทเพิ่มเติมและครอบคลุมการทำงานมากยิ่งขึ้น ซึ่งอาจถือเป็นเรื่องดีที่ท้าทายสำหรับคนที่หลงใหลและสนใจอาชีพนี้ อีกทั้งองค์กร หรือหน่วยงาน ภาครัฐ หรือเอกชนต่างๆ ต่างก็ให้ความสนใจในอาชีพภัณฑารักษ์มากยิ่งขึ้นเพราะด้วยขอบเขตการทำงานครอบคลุมถึงงานที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับงานศิลปะมากมาย เช่น โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ และวัตถุที่มีคุณค่าในเรื่องราวต่างๆ ได้แก่ อารยธรรม ศิลปวัฒนธรรม วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี รวมถึงทรัพย์สินอันมีค่าของแผ่นดิน
นอกจากนี้ภัณฑารักษ์ต้องทำหน้าที่บริหารจัดการงานนิทรรศการ พิพิธภัณฑ์ ดูแลสถานที่จัดแสดงและสิ่งของที่จะนำมาจัดแสดง โดยมีลักษณะงานที่ปฏิบัติเกี่ยวข้องนับตั้งแต่ การสำรวจ การจัดหา การเก็บรวบรวม การจัดทำบันทึกหลักฐาน การศึกษา ค้นคว้า วิเคราะห์ วิจัย การตรวจพิสูจน์เพื่อกำหนดอายุ ยุคสมัย ประวัติความเป็นมา การจำแนกประเภท การคุ้มครอง ดูแล อนุรักษ์ ซ่อมสงวนรักษา ไปจนถึงการจัดทำสื่อต่างๆ เพื่อเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ การให้ความรู้และให้บริการทางการศึกษา การประเมินคุณค่า ตลอดจนการพิจารณาดำเนินการเกี่ยวกับการขออนุมัติอนุญาตในเรื่องต่างๆ ตามที่กฎหมายกำหนด และปฏิบัติหน้าที่อื่นที่เกี่ยวข้อง
หมายเหตุ อ้างอิงงานราชการภัณฑารักษ์ โดยมีการกำหนดคุณสมบัติคุณวุฒิดังนี้
1.ได้รับปริญญาตรีหรือคุณวุฒิอย่างอื่นที่เทียบได้ในระดับเดียวกันในสาขาวิชาหรือทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี สังคมศาสตร์และพฤติกรรมศาสตร์ วิจิตรศิลป์และประยุกต์ศิลป์ รัฐศาสตร์
2.ได้รับปริญญาโทหรือคุณวุฒิอย่างอื่นที่เทียบได้ในระดับเดียวกันในสาขาวิชาหรือทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี สังคมศาสตร์และพฤติกรรมศาสตร์ วิจิตรศิลป์และประยุกต์ศิลป์ รัฐศาสตร์
3.ได้รับปริญญาเอกหรือคุณวุฒิอย่างอื่นที่เทียบได้ในระดับเดียวกันในสาขาวิชาหรือทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี สังคม ศาสตร์และพฤติกรรม ศาสตร์ วิจิตรศิลป์และประยุกต์ศิลป์ รัฐศาสตร์